گلستان در گلستان

مروری کوتاه بر کارنامه فرهنگی یوسف قوجق

کامران شرفشاهی

خبرگزاری فارس؛ گروه ادبیات انقلاب اسلامی: یوسف قوجق برای آنان که در قلمرو پهناور فرهنگ تنفس می کنند، نامی آشناست و بدون هیچ گونه مبالغه تلاش های ارزنده ی او در حوزه های گوناگون ستودنی و تحسین برانگیز است.

قوجق متولد روستای «اوخلی بالا» از توابع «رامیان» استان گلستان است و تاکنون با همت مثال زدنی خویش، راه بسیار دراز و پر پیچ و خمی را طی کرده است که همین نکته می تواند برای جوانانی که در اطراف و اکناف این سرزمین زندگی می کنند الگویی باشد امید بخش و سرشار از شور و معنی و حرکت.

بررسی کارنامه فرهنگی قوجق نیازمند زمانی بس فراخ است و این نیاز به سبب تلاش چشمگیر و حضور موثر او در زمینه های مختلفی است که معمولا کمتر در یک شخص جمع می شود. لذا از این منظر او را می توان در شمار چهره های استثنایی فرهنگ کشورمان به شمار آورد که علاوه بر آن که نویسنده کودک و نوجوان است برای بزرگسالان نیز قلم زده، و در کنار نویسندگی از پژوهش نیز غفلت نورزیده، و در کنار تحصیل به امور اجرایی فرهنگی نیز پرداخته و سال ها نیز به عنوان روزنامه نگار در این عرصه خوش درخشیده و با دیگر رسانه ها نیز ارتباطی پویا داشته و...

قوجق نویسندگی را از دهه ی شصت به طور جدی آغاز کرده است و در نیمه همین دهه با انتشار داستانی در هفته نامه «کیهان بچه ها» به جرگه نویسندگان پیوسته است و از این پس شاهد انتشار آثار متعدد و در کنار آن فعالیت های ارزشمند او بودیم.

انتشار نخستین مجموعه داستان او با عنوان «کجاوه» در آغاز دهه ی هفتاد، مقدمه ای بود برای نگارش و انتشار چندین مجموعه داستان و نیز آثار دیگری در زمینه ادبیات داستانی در حوزه کودک و نوجوان، همچنین انتشار نشریه «یا پراق» به معنای برگ برای ترکمانان از دیگر فعالیت های است که همچنان تداوم دارد.

از دیگر فرازهای زندگی این نویسنده ترکمن، عشق و علاقه ی راستین او به سرزمین ایران است که جلوه ای از این تعهد را می توان در رمان «نبرد در قلعه گوک تپه» به نظاره نشست. این رمان که در سال 1376 منتشر شد روایت مبارز «زنان و مردان ترکمن» در دفاع از کیان ایران عزیز در مقابل هجوم سپاهیان تزار روسیه در سال 1881 میلادی است.

قوجق ستایشگر حماسه است و در آثار ارزنده دیگری نیز حماسه جاودان هشت سال دفاع مقدس را راوی بوده است که مجموعه داستان های «پرنده ها دوباره اوج می گیرند» 1373 و «هدیه ام آشیانه پرنده است» 1375 بیانگر جلوه ای از احساس ناب و زلال اوست. و اما یکی دیگر از خدمات قوجق که به راستی جای تمجید فراوان دارد، تلاش مجدانه و آرمان گرانه او در معرفی فرهنگ و ادبیات ترکمن است که به حق در شمار فعالیت های موثر و سودمند در زمینه درک و تقریب فرهنگی قابل تقدیر است.

نگارش چندین کتاب درباره آداب و رسوم، معرفی مشاهیر ادبیات ترکمن همانند مختومقلی فراغی، و همچنین دیگر ویژگی های فرهنگ ترکمن، در کنار فعالیت های اجرایی در ایران و ترکمنستان، موجب شده است تا در عرصه ی «مردم شناسی» نیز نام این نویسنده در کنار چهره های ماندگار ثبت گردد و لذا قوجق گلستانی است برخاسته از استان گلستان که امید است هر لحظه گلی به این گلستان دلپذیر افزوده گردد.

یوسف قوجق:من بین مردمی بزرگ شدم که غیرتمندند!

فريده ستايشگر

روزنامه خراسان/مورخ دوشنبه 1394/05/19 شماره انتشار 19040

حرف زدن با «يوسف قوجق» بهانه نمي خواهد، آنقدر آرام و خونگرم و البته آگاه به مسائل اطراف خود است که اگر ساعت ها هم کنارش بنشيني از مصاحبت با او خسته نمي شوي. سال ها کار در حوزه ادب داستاني و نوشتن حدود ۳۰ کتاب در اين حوزه که اغلب آنها در جشنواره هاي ملي مورد تقدير قرار گرفته اند، «قوجق» را تبديل به يکي از شناخته شده ترين نويسندگان کشور کرده است. وي از ترکمن  هاي گلستان است که در روستاي اوخلي بالا از توابع راميان به دنيا آمده و سال هاست که ساکن تهران است، اما دوري مسافت موجب نشده که «قوجق» از فضاي استان و به ويژه ترکمن صحرا جدا شود، ترکمن صحرايي که مردمانش سلحشور و غيرتمند و زندگي شان سراسر روايت و داستان است و اين ويژگي ها به خوبي در آثار اين نويسنده به چشم مي خورد، به بياني ديگر «قوجق» را بايد يکي از بومي نويسان موفق برشمرد. وي از معدود نويسندگاني است که هم در حوزه کودک و نوجوان و هم بزرگسال، هم در حوزه ادب پايداري و انقلاب اسلامي آثار موفقي همچون کجاوه، نبرد در قلعه گوگ تپه، نردباني رو به آسمان، لحظه ها جا مي مانند و اخيراً کتاب ” وقت جنگ، دوتارت را کوک کن” از او به چاپ رسيده است. به پاس سال ها تلاش براي معرفي قوم ترکمن و خلق آثار ماندگار در حوزه ادبيات داستاني، اوايل مردادماه امسال در برنامه عصرانه ادبي فارس از اين نويسنده گلستاني تجليل به عمل آمد. بخشي از گفتگوي ما با يوسف «قوجق» را مي خوانيد.

خيلي ها معتقدند آثارتان رنگ قوميت دارد، نظر خودتان چيست؟

من بين مردمي بزرگ شدم که سلحشور و غيرتمندند، گذشته  شان سرشار از افتخار و زندگي  شان پر از روايت و داستان است. مهمان را بسيار عزيز مي  دارند و به دنبال تجمل دنيوي اصلاً نيستند، دلي صحرايي و بي  تکلف دارند. من بومي  نويس هستم. از چيزي مي نويسم که تجربه  اش کرده  ام و به آن عشق مي  ورزم. زندگي مردم ترکمن، دفاع مقدس و انقلاب اسلامي موضوعاتي هستند که در داستان  هايم به آن  ها پرداخته  ام.

نخستين مجموعه داستاني تان چه سالي چاپ شد؟

نام نخستين کتابم «کجاوه» (مجموعه داستان) بود که سال ۷۱ از انتشارات برگ چاپ شد و تازه  ترين کتابم «وقت جنگ، دوتارت را کوک کن» است که چند ماه پيش دفتر نشر فرهنگ اسلامي منتشر کرد.

اغلب افراد در گلستان نام «يوسف قوجق» را به رمان «لحظه ها جا مي مانند» مي شناسند، چرا به سراغ ۵ آذر رفتيد؟

موضوع مهمي همچون واقعه ۵ آذر گرگان، موضوعي نيست که بشود به راحتي درباره آن نوشت. يک ضرورت مرا به اين کار کشاند. متاسفانه خيلي از مردم به ويژه جوانان هيچ اطلاعي از واقعه ندارند و تنها چيزي که مي شناسند، نام بيمارستان و بلواري بود که نام ۵ آذر را دارد. اين يعني فاجعه! معتقدم براي آشنايي نسل جوان با اين واقعه مهم تاريخي، نوشتن و خواندن کتاب  هاي صرفاً تاريخي، هيچ جذابيتي براي مخاطبين بزرگسال ندارد، چه برسد به نوجوانان و جوانان. تجربه نشان داده که در اين گونه مواقع، استفاده از زبان و قالب ادب و هنر، هميشه راهگشاست.

اين کتاب عليرغم دريافت جايزه هاي متعدد از جمله جايزه کتاب فصل وزارت فرهنگ و ارشاد و قلم زرين در گلستان جنجال هاي زيادي به وجود آورد، دليلش چيست؟

وقتي هر کس با هر تخصصي به خودش اجازه مي دهد که درباره اثر داستاني اظهارنظر کند، نتيجه  اش همين مي شود. مثل اين مي  ماند که يک مورخ (که حوزه کارش تاريخ است) از حافظ ايراد بگيرد که چرا سمرقند و بخارا را به يک خال هندوي ترک شيرازي بخشيده است! يا يک کسي که اصلاً جنس ادبيات را نمي  شناسد و نمي  داند که اغراق و تشبيه و صور خيال لازمه ادبيات است. در گرگان، هجمه  هاي ناجوانمردانه زيادي به من و رُمانم شد اما معيار ارزيابي يک اثر داستاني، نظر متخصصين حوزه ادبيات داستاني است که بحمدا… تاکنون به خاطر همين در بسياري از جشنواره  هاي معتبر ادبي کشور تقدير شده است.

جايگاه ادبيات داستاني استان را چگونه ارزيابي مي کنيد؟

به طور کلي دو جريان کلي در ادبيات داستاني استان قابل اشاره است. يکي از اين جريان  ها، نسل نويسندگان متقدمي است که نوشتن را از پيش از انقلاب آغاز کرده و کماکان مي نويسند که معروف  ترين آنها حسين ميرکاظمي است. گروه ديگر نويسندگاني هستند که کار خود را پس از انقلاب آغاز کردند و رفته رفته به موضوعات و مضامين متفاوتي غير از جنگ نيز پرداختند. بديهي است که هر کدام از اين گروه  ها به ويژه نويسندگان متقدم پيش از انقلاب و نويسندگان چند دهه اخير، در درون خود نيز از تنوع و تفاوت هاي فرمي و محتوايي برخوردارند و همين نيز باعث شده تا به اين نظر برسيم که استان به لحاظ وضعيت ادبيات داستاني در حال حاضر وضعيت نسبتاً خوبي دارد. از نويسندگان مهم استان که مربوط به اين چند دهه مي  شوند و در سطح کشور خوش هم درخشيده  اند، مي  توان به کساني نظير ابراهيم حسن  بيگي، داريوش عابدي و برخي ديگر اشاره کرد.