شرح حال یوسف قوجُق
یوسف قوجُق (داستان نویس)
در اول خرداد 1347 در روستايی به نام «اوخليبالا» (از توابع شهر رامیان استان گلستان) به دنیا آمد. تحصيلات ابتدايی را در زادگاهش و راهنمايی و متوسطه را در شهر گنبد کاووس سپری کرد. در سال 1365 برای ادامه تحصیل به تهران رفت و لیسانس ادبيات فارسی و فوقلیسانس مردمشناسی را به پایان رسانید.
داستاننویسی را از اواسط دهة 70 با چاپ داستانهایی در کیهانبچهها، سورة نوجوانان، نهال انقلاب، امید آینده و آیندهسازان آغاز کرد و نخستین مجموعه داستانش با عنوان «کجاوه»، در سال 1370 از سورة مهر منتشر شد.
کارشناس ادبی مديريت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، دبيری بخش داستان در برخی نشریات کودک و نوجوان، دبیری جشنواره قلم زرین، داوری بخش داستان در بسیاری از جشنوارههای ادبی (ازجمله رشد، کتاب سال دفاع مقدس، شهید اندرزگو، داستان انقلاب و...)، همکاری ادبی با راديو سراسری، ، کارشناس داستان برخی ناشران و... از مهمترین فعاليتهای وی در طول اين سالهاست.
از سال 1371 لغايت 1373 به عنوان مسئول بخش داستان در مجله «اميد آينده» و «آيندهسازان» (ارگان اتحاديه انجمن اسلامی دانشآموزان) فعاليت کرد. در سال 1372 در مديريت انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان کارشناس فرهنگی مشغول به کار شد. در سالهای 1373 لغايت 1374 به عنوان مديرداخلی نشريه گلبانگ و پويش فعاليت کرد. در سال 1375 مدير اجرايی جشنواره انتخاب کتاب سال کانون و داور مقدماتی آن جشنواره شد. در سال 1376 به خاطر نياز سفارت ايران در ترکمنستان به نيروی متخصص فرهنگی و بومی ايرانی، به عنوان مترجم به ترکمنستان رفت در سفارت کشورمان در ترکمنستان فعالیت کرده و با ترجمة برخی آثار ادبیات داستانی معاصر ایران در مطبوعات آن کشور، نقش مهمی در معرفی آثار برتر ادبیات معاصر در کشور همجوار (ترکمنستان) داشته است. کشوری که مردم و اهالی قلم آنجا تا آن سال از ادبیات معاصر ایران، تنها رمان ترجمه شده به زبان روسی «تهران مخوف» مشفق کاظمی را میشناختند و با دیگر آثار ادبی معاصر ایران، هیچ آشنایی نداشتند. قوجق در همان سالهای فعالیت خود به عنوان مترجم در سفارت کشورمان در عشقآباد، از آثار برتر و شناخته شده نویسندگان معاصر کتابها و داستانهایی را منتشر کرد که از آن جمله میتوان به کارهایی برجسته از محمدرضاسرشار، نقی سلیمانی، رسول پرویزی، جمالزاه، صادق هدایت، هوشنگ گلشیری و برخی دیگر از نویسندگان صاحب نام در ادبیات داستانی اشاره کرد و در انتخاب و ترجمه این آثار، سعی نمود به مردم و نویسندگان آن کشور، تصویری منصفانه از ادبیات ایران را نشان دهد.
وی در همان سالها، سفرهای دوجانبه ادبی را در چند دوره، بین نویسندگان ایران و ترکمنستان مدیریت و اجرا کرد که برای آشنایی نویسندگان دو کشور ایران و ترکمنستان، بسیار مهم و موثر بود.
وی تاکنون بیش از سی اثر در دو حوزه بزرگسالان و کودکان و نوجوانان نوشته است. اصالتاً از قوم ترکمن است و به همین دلیل، در اکثر آثار این داستاننویس، تاریخ، فرهنگ و باورهای قوم ترکمن حضوری پُررنگ دارند. تاکنون سه کتاب از وی، به زبانهای خارجی منتشر شده و درونمایه اغلب آثار داستانی وی ـ که غالباً فضایی بومی دارند ـ دفاع مقدس، انقلاب اسلامی، موضوعات تاریخی، مشکلات نوجوانان و مسایل فرهنگی و اجتماعی جامعه است.
داستان نويسي را از سال 1365 آغاز کرد. نخستين داستانش در بارهي رفاقت اسب با يک نوجوان ترکمن بود. رابطهاي که منجر به شکست خان و زورگوييهايش ميشود. آن داستان با عنوان «چاپار» در سال 1368 در مجلهي کيهان بچهها چاپ شد. در سال 1370 داستان «کجاوه» را نوشت در بارهي دختري ترکمن که از ابتدا تا انتهاي داستان، هيچ نميگويد و خندههاي مرداني را که دارند در بارهي او تصميم ميگيرند، در تار و پود قالي گره ميزند و با شانهي قاليبافي، بر روي آنها ميکوبد و فکر ميکند همهي آن خندهها را خفه کرده. «کجاوه» که در آن سالها در مجلهی سوره چاپ شد، بعدها نام نخستين مجموعه داستانم شد که در سال 1371 از انتشارات برگ منتشر گرديد.
در رمان «نبرد در قلعهي گوک تپه» ـ که در سال 1376 از حوزهي هنري چاپ شد و در سال 1377 از سوی جشنواره انتخاب کتاب سال شهيد غنیپور برگزيده شد ـ نبرد زنان و مرداني از ترکمن را به تصوير کشيد که براي دفاع از کيان ايران زمين، در سال 1881 ميلادي مردانه در مقابل روسهاي تزاري جنگيدند و حماسه آفريدند ولي به خاطر عدم کمک قشون قاجار، شکست خوردند. شکستی که با امضاي قراردادي ننگين به نام قرارداد آخال، شمال کشور به عنوان بخشي از امپراطوري روسيه، جدا شد.
در کتاب «پرندهها دوباره اوج ميگيرند» (مجموعه داستان) که در سال 1373 از حوزهي هنري و کتاب «هديهام آشيانهي پرنده است» (مجموعه داستان) که در سال 1375 از انتشارات پيدايش چاپ شد، از منظر نويسندهاي از قوم ترکمن در خصوص انسان و مقاومت، به موضوع جنگ تحميلي پرداخت. داستان بلند «مردان فردا» نیز کتابی است با موضوع حضور قوم ترکمن در موضوع دفاع مقدس که در سال 1389 از کانون پرورش فکری منتشر شد.
در کتاب «بادبادکها در شهر» (مجموعه داستان) که در سال 1380 از کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان چاپ شد، تلاش کرد تا گوشهاي از نقش روستانشينان ترکمن در پديد آمدن انقلاب اسلامي را نشان بدهد.
رمان «زندانی دو دیکتاتور» به قلم وی در سال 1397 از سوی انتشارات عبرت ایران منتشر شد که شهید «حاج حسن حسینزادهموحد» شخصیت محوری این رمان است. این رمان، که در کمتر از سه ماه به چاپ دوم رسید، قوجق در این رُمان، سجایای شهید و چگونگی مبارزاتش در قبل از انقلاب و شرح استقامتهایش در زمان اسارت در اردوگاه تکریت را از نگاه دیگران بیان کرده است و به تبعیت از این بیت از مثنوی مولانا که میگوید: «خوشتر آن باشد که سر دلبران / گفته آید در حدیث دیگران» رمان را در 13 فصل نوشته و هر فصل، راویان متفاوتی دارد که هر کدام از آنها نماینده طیفهای متفاوتی از دوست و دشمن هستند.
«چوبدست» (مجموعه داستان) عنوان کتابی است که برای مخاطب بزرگسال نوشت که در سال 1388 از سوی انتشارات تکا چاپ و منتشر شده است.
«ياد يوسف» که زندگينامهی داستانی شهيد کامبيز (يوسف) ملکشامران (نويسندهی ادبيات کودکان و نوجوانان) است، که در سال 1389 به قلم او از کانون پرورش فکری چاپ و منتشر شد. داستان بلند «اسب پرنده» و رمان «لالو» نیز در سال 1389 به قلم او از کانون پرورش فکری چاپ و منتشر شدند.
«دنياي زيباي بچهها» نخستين کار او در ترجمهي شعرهاي همرا شيروف شاعري ترکمنستاني است که در سال 1376 از سوي حوزهي هنري چاپ شد.
«19 افسانه از آسياي ميانه» ، «هفت برادر و يک خواهر» از ديگر آثار ترجمهای از زبان ترکمني به فارسي است که در سالهاي 1379-1375 از سوي انتشارات قدياني چاپ شد.
«فهرست توصيفي نسخ خطي فارسي کتابخانه ملي عشق آباد» که در سال 1380 مشترکاً از سوي مرکز اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجه و کتابخانهي بزرگ حضرت آيتا... مرعشي نجفي (ره) چاپ شد، کتابي است که در حوزهي تحقيقات ادبي تأليف نمودهاست.
رمان «وقت جنگ، دوتارت را کوک کن» از انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی در سال 1398 یکی از بهترین رمانهای اوست که چندین بار از سوی برخی منتقدین مشهور ادبی مورد توجه قرار گرفته است.
برخی از جوایز:
ـ نبرد در قلعه گوکتپه (رمان)/ انتشارات حوزه هنری/ تقدیر در جشنواره انتخاب کتاب سال شهيد غنیپور (1377)
ـ مردان فردا (داستان بلند)/ از انتشارات کانون پرورش فکری/ تقدير در بخش ويژه، نخستين جشنواره ملی انتخاب کتاب سال کودک و نوجوان (1390)
ـ دو کتاب «لالو» و «مردان فردا»/ راه يافته به مرحلة نهايی داوری بيست و نهمين دوره جايزه کتاب سال جمهوری اسلامی در زيرگروه داستان تأليفی بخش کودک و نوجوان (1390)
ـ «ياد يوسف» زندگينامهی داستانی شهيد کامبيز (يوسف) ملکشامران / تقدير در پانزدهمين جشنواره انتخاب كتاب سال دفاعمقدس در سال 1390
ـ لحظهها جا میمانند/ انتشارات شهرستان ادب در موضوع انقلاب اسلامی/ تقدیر در پنجمین دوره جشنواره داستان انقلاب (سال ۱۳۹۱)، تقدیر در بیستوششمین دوره جایزهی کتاب فصل (سال ۱۳۹۲) تقدیر در دوازدهمین دوره جشنواره قلم زرین (سال ۱۳۹۳)
ـ نردبانی رو به آسمان / رمان نوجوان/ ناشر: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان/ تقدیر در سیزدهمین جشنواره کتابهای رشد (1395)
ـ تاریخ با طعم زغال اخته / منتشر شده از سوره مهر در سال 1397/ رمان برگزیده در هجدهمین جشنواره قلم زرین (1398).